De wind ruist langs de kust en sleept de geur van zout en mos met zich mee. …How how excuseer, –> lees een stevige bries langs de kust en deze duwt het zout en mos in onze neus – een gratis, ongevraagd spa-arrangement van Moeder Natuur. Maar goed, hier sta ik weer opnieuw, vijf jaar later, voor het huis waar Isak Saba opgroeide . In 2019 voelde ik al een onverklaarbare connectie met de Sámi cultuur – een volk van reizigers, zwervers, mensen die zich thuis voelen in de weidsheid van het noorden. Misschien is dat het voor mij: de drang om onderweg te zijn, niet met een kudde rendieren, maar met mijn eigen zoektocht naar betekenis, naar de schoonheid van het lege landschap.
Toch is het anders deze keer. Ik heb mijn vriendin meegenomen, zoals beloofd, om haar de mooiste plekken te laten zien. Maar iets is veranderd – in de plek, in mezelf, of in de manier waarop herinneringen zich altijd net iets anders afspelen dan je ze hebt opgeslagen. En toch, zodra ik mijn blik over de uitgestrekte Barentszee laat glijden, begrijp ik waarom Isak Saba hier zijn inspiratie vond. Dit landschap dwingt je tot nadenken, tot luisteren naar de wind en de stilte ertussen.
Het is niet zomaar een uitzicht. Dit is een plek met een verhaal. Een houten huis, bescheiden en verweerd, maar doordrenkt van geschiedenis. Hier groeide Isak Saba op – een man die meer was dan een leraar of politicus. Hij was een stem voor zijn volk, een verzamelaar van verhalen, een brug tussen een eeuwenoude cultuur en een wereld die soms liever wegkeek.
In 1906 werd hij de eerste Sámi die zitting nam in het Noorse parlement, het Storting. Hij vocht voor de rechten van zijn volk, gaf hen een anthem (volkslied), verzamelde hun legendes en gaf ze een stem. Zijn woorden echoën nog steeds door de fjorden, over de toendra’s, door de verhalen die worden doorgegeven rond een kampvuur.
En ik? Ik ben slechts een reiziger, aangetrokken tot iets wat ik niet volledig kan verklaren. Misschien is dat wel de essentie van het Hoge Noorden – het laat je iets voelen, zonder dat je er woorden voor hebt.
Op pad naar…
Isak Saba’s geboortehuis – Een bezoek met precisieparkeren vereist
Dit historische plekje is een must-see, maar alleen als je voertuig niet groter is dan je gevoel voor avontuur. De route is krap, de parkeeropties zijn… creatief, en overnachten? Alleen als je het niet erg vindt om ‘s ochtends wakker te worden met een nieuwsgierige Noor die zich afvraagt hoe je daar geraakt bent. vanaf de E6 staat er een richtingaanwijzer in het wit met daarop ‘Sabahunset’… maar je bent er voorbij voor je het weet.
Camper & Overlander:
“Heb je een compacte bus of kleine camper? Dat lukt wel. Maar…heb je een grote camper? Dan is dit een uitstekende plek om een lokale trekker als sleepdienst te testen.”
Motor:
“Prima te doen, maar verwacht geen Harley-meets-highway-ervaring. Dit is meer ‘gravel meets balansact’.” Vergeet hier niet een stevige breede standaard te nemen. want een grindweg of grasparking staan garant om je precious eigenlijk horizontaal te parkeren.
Fiets:
“Liefhebbers van grindwegen en rustige dorpjes kunnen hier prima ronddwalen. Vergeet ook hier niet een stevige standaard mee te nemen, want een grindweg en een omvallende fiets zijn onafscheidelijk.”
Te voet:
“Ja hoor, je kunt lopen. Maar als je hier belandt, is de kans groot dat je al een eind hebt gereden en de benenwagen de back-up optie is.”
Beste bezoektijd?
“Wanneer er nog licht is! Navigeren in het donker naar een gravelweg waar amper een auto in past? Dat is een avontuur dat je liever aan een andere Noor overlaat.”
Parkeren:
“Beperkt. Denk aan de ‘eerste drie geluksvogels’-regel.”
Bizarre factor:
“Een historische plek die je bijna per ongeluk voorbijrijdt omdat je te druk bent met het rondkijken naar de prachtige landschappen.
Een toilet in het veld en een museum dat gesloten was (maar toch iets deed)
In 2019 tijdens m’n eerste rit richting Isak Saba cabin moest ik even stoppen. Niet omdat ik al bij Isak Saba z’n huis was – dat kwam pas later – maar omdat er ineens, midden in een open veld, een toilet stond. Echt zo’n eentje waarvan je denkt: wat doe jij hier? En tegelijk ook: gelukkig dat je er bent. Ik moest dringend. En ja, dan merk je ook meteen waarom er rondom zo’n toilet geen zeevogels zitten… toch na mijn bezoekje….
Aangezien ik voor een museum geparkeerd stond, deed een vrouw de deur open .. ik excuseerde mij en ze moest lachen …dat is geen probleem daar staat ie voor zij ze in het Noors. Beleefd vroeg ik waar het museum voor stond… ze zij dat het een museum was van haar man, maar die was er niet. Maar ze wilde hem wel bellen – hij kon dan misschien even langskomen om mij rond te leiden. Superlief. Maar ik stond daar in m’n herfstjas in oktober, het museum alleen open in de zomer, en ik voelde meteen: nee, dit hoeft echt niet. Ik bedankte haar vriendelijk. Soms is het al genoeg om te weten dat iemand dat zou willen doen.
Later zocht ik op waar ik nou eigenlijk voor de deur had gestaan en samen met de info die de vrouw mij gaf. En wat blijkt? Het is een bijzonder plekje.
Het museum van de zee-Saami in Byluft
Een man genaamd Helmer Losoa verzamelde hier decennialang spullen uit het dagelijks leven van de kust-Saami – een groep die vaak wordt vergeten, omdat het altijd over de rendier-Saami gaat. Maar deze mensen leefden van vis, jacht, landbouw, en alles wat de zee en het barre noorden te bieden hadden. Geen vitrinekasten, geen digitale snufjes. Gewoon spullen die echt zijn gebruikt: houten boten, oude radio’s, koffiekannen, laarzen. Sommige dingen mag je aanraken. Als Helmer erbij is en je het aardig vraagt.
Hij begon ermee toen hij na jaren terugkeerde naar z’n geboortedorp en merkte dat alles veranderd was. Plastic, motoren, het oude verdween. Dus besloot hij het te bewaren. En dat is gelukt.
Ik ben dus niet binnen geweest. Maar ergens was dat ook oké. De vrouw die de deur opende, de stilte om het huis heen, dat vreemde toilet in het veld – het maakte het misschien juist een beetje magisch. Of op z’n minst… heel Noors.
Nerdy Deep dive in wie was Isak Saba
De Pionier van de Sami Beweging en Folkloristiek
Isak Mikal (Mikkel) Saba (1875-1921) was een buitengewone figuur in de Sami-geschiedenis, bekend als de eerste Sami-politicus in het Noorse parlement (Storting), folklorist en cultureel activist. Zijn werk legde de basis voor de moderne Sami-beweging, ondanks de uitdagingen van Norwegianisering en zijn eigen slechte gezondheid. Zijn nalatenschap omvat zowel politieke hervormingen als een diepgaande documentatie van Sami-cultuur en folklore.
Vroege Leven en Opleiding
Saba werd geboren op 15 november 1875 in Reppen, Nesseby, Finnmark. Afkomstig uit een gezin van zeven kinderen, groeide hij op in een traditionele Sami-omgeving waar veeteelt en visserij de levensonderhoud vormden. Zijn vader, Per Sabbasen, was een seizoenshandelaar en zijn moeder, Britha Aikio, kwam uit een familie met diepe Sami-wortels.
Hij kreeg in 1895 een gratis studieplek aan het Tromsø Teachers’ College, waar hij in 1898 afstudeerde. Hij werkte aanvankelijk als leraar in Lebesby, maar nam tussen 1900 en 1903 verlof om zijn middelbareschooldiploma te behalen in Kristiania (Oslo) en Tromsø. Zijn wens om theologie te studeren strandde om financiële redenen. In 1905 keerde hij terug naar Nesseby als leraar en kerkzanger/tolk, en trouwde datzelfde jaar met vroedvrouw Marie Hansdatter Holm, met wie hij drie kinderen kreeg.
Politieke Loopbaan en Strijd Tegen Norwegianisering
Saba was een politieke pionier die zich inzette voor de bescherming van Sami-taal, cultuur en rechten. Hij werd in 1906 als eerste Sami in het Storting gekozen als vertegenwoordiger van de Labour Party voor Oost-Finnmark. Dit was het resultaat van een alliantie tussen de Sami-politieke oppositie en socialisten.
Zijn verkiezing kwam in een tijd waarin de Noorse overheid een agressief assimilatiebeleid voerde. Het onderwijsbeleid in de Sami-gebieden werd aangepast om Norwegianisering te versterken: de Sami-taal werd uit het onderwijs geweerd, Sami-kinderen werden naar internaten gestuurd en Sami-leraren verloren hun posities. Saba verzette zich openlijk tegen dit beleid. In een interview in Skolebladet (1906) stelde hij dat Norwegianisering alleen acceptabel was als het Sami de kans bood om Noors te leren, maar niet als het hen dwong hun identiteit op te geven.
In het parlement pleitte hij met succes voor het behoud van de gratis studieplekken voor Sami- en Fins-sprekende studenten aan het Tromsø Teachers’ College, hoewel het beleid in de praktijk niet werd gewijzigd. Hij bleef tot 1912 parlementslid, maar verloor de verkiezingen van dat jaar met slechts 30 stemmen.
Cultureel Erfgoed en Folkloristiek
Naast zijn politieke activiteiten speelde Saba een cruciale rol in het documenteren en behouden van Sami-cultuur. Hij verzamelde sprookjes, legendes en volksmelodieën in Varanger en onder de Skolt Sami in Neiden. Zijn collectie, bestaande uit 600 pagina’s met verhalen en foto’s, wordt bewaard in de Noorse Volksverhalencollectie.
Zijn werk had bijzondere waarde omdat hij een van de weinigen was die het Skolt Sami beheerste. In 1920 publiceerde hij “Lappish Place Names”, een belangrijk document over Sami-toponymie. Zijn materiaal biedt een uniek inzicht in de Sami-taal, -cultuur en -levensstijl in de grensgebieden tussen Noorwegen, Finland en Rusland aan het begin van de 20e eeuw.
Sámi soga lávlla – Het Sami Volkslied
In 1906 publiceerde Saba zijn beroemde gedicht Sámi soga lávlla in de Sami-krant Sagai Muitalægje. Dit gedicht werd in 1986 officieel aangenomen als het Sami-volkslied. Het verwoordt de verbondenheid van de Sami met hun land en cultuur, en is een symbool van hun strijd voor erkenning en autonomie.
Laatste Jaren en Nalatenschap
Vanaf 1916 werkte Saba als leraar in Vardø, waar hij bleef schrijven en folklore verzamelen. Ondanks zijn verslechterende gezondheid – hij leed al sinds zijn negentiende aan een ongeneeslijke hartziekte – bleef hij actief tot zijn overlijden op 1 juni 1921 op 46-jarige leeftijd.
Zijn politieke en culturele werk vormde de basis voor de latere Sami-beweging. Hoewel zijn strijd tegen Norwegianisering destijds weinig tastbare resultaten opleverde, werd zijn werk later erkend als fundamenteel voor het behoud van de Sami-identiteit. Vandaag de dag wordt hij herinnerd als een pionier, en zijn volkslied wordt gezongen als symbool van Sami-trots.
Isak Saba was een sleutelfiguur in de vroege Sami-geschiedenis, wiens invloed zich uitstrekt van politiek activisme tot cultureel erfgoed. Zijn werk als folklorist en politicus had een blijvende impact op de Sami-beweging en hun strijd voor erkenning. Zijn nalatenschap leeft voort in het Sami-volkslied en de inspanningen om Sami-taal en cultuur te behouden in Noorwegen en daarbuiten.
Isak Saba senteret